Collectie Kinderboeken Puk en Muk. Lekker eigenwijze kabouters

'Lekker eigenwijs,' zo luidt het thema van de Kinderboekenweek 2024. In de collectie van Stadsmuseum Tilburg bevindt zich gehele leer- en kinderboekencollectie van Uitgeverij Zwijsen, voorheen Drukkerij R.K. Jongensweeshuis. Een van Zwijsens meest succesvolle uitgaven zijn de kinderboeken Puk en Muk. Van 1927 tot 1985 zijn er meer dan één en een kwart miljoen boeken gedrukt met twee eigenwijze kabouterfiguurtjes in de hoofdrol.

Puk en Muk beleven allerlei spannende, grappige en soms ondeugende avonturen. Hun vriendschap en nieuwsgierigheid brengen hen in verschillende werelden, vol fantasie en humor. Hoewel de eerste verhalen dateren van voor de Tweede Wereldoorlog, blijven zij geliefd vanwege hun tijdloze charme en boeiende verhaallijnen, die kinderen aansporen om hun verbeeldingskracht te gebruiken.

In 1925 ontdekt Frater Franciscus Xaverius van Ostaden (1896 – 1961) de figuurtjes in een Duits kindertijdschrift, getekend door Carl Storch. Bij deze bestaande illustraties schrijft hij onder de naam Frans Fransen het eerste Nederlandse Puk en Mukverhaal. In eerste instantie verschijnt dit als vervolgverhaal in De Engelbewaarder en in 1927 komen de verhalen in boekvorm uit. Het is meteen een succes. In de volgende veertien jaar verschijnen nog twaalf boeken van het duo Frans Fransen en Carl Storch. De Tweede Wereldoorlog maakt een einde aan de samenwerking, het komt tot een breuk met Carl Storch.

Na de oorlog illustreert Leo van Grinsven vier Puk en Mukboeken, maar deze zijn minder succesvol. Het boek Puk en Muk en Schobbejak krijgt zelfs veel kritiek. Schobbejak is in tekening en handelen vormgegeven naar Hitler en de kabouters belanden zelfs in een heus concentratiekamp. Vanwege de ophef die dit boek veroorzaakt komt er nooit een herdruk.

Vanuit de hedendaagse opvattingen over kolonialisme kun je ook vraagtekens zetten bij Moortje, het zwarte broertje van Puk en Muk. De naam en de typerende illustratie met dikke lippen en kroeshaar zijn in deze tijd niet meer mogelijk. Even opvallend is het feit dat er maar één meisje in de serie voorkomt.

In de jaren van 1945 tot 1960 gaan de vooroorlogse boeken in herdruk. Het is de grootste glorietijd van de Puk en Mukboeken. In 1985 verschijnt het laatste bewerkte Puk en Mukverhaal.

Tekst Dienie Biemans