Standbeeld Peerke Donders in samenleving op drift

'Donder op! Standbeeld van Peerke Donders kan niet meer!', zo kopte Brabants Dagblad nadat Tilburger Herman Fitters een signaal gaf dat het standbeeld van Peerke Donders niet meer paste bij de huidige samenleving. Fitters betwist de verhouding tussen de staande blanke met kruisbeeld in de hand ten opzichte van de geknielde zwarte. Een golf van reacties van voor- en tegenstanders met zelfs een poll of het standbeeld daadwerkelijk moet verdwijnen. Het is niet aan culturele erfgoedinstellingen, zoals Stadsmuseum Tilburg, om standpunten in te nemen, noch identiteiten van groepen te expliciteren. Waarbij we wel kunnen helpen is om objecten, zoals een standbeeld, in de tijd te plaatsen, zoals (cultuur)historici dat noemen.

Het standbeeld van Peerke Donders werd opgericht in 1926. In Nederland waren dat jaren van optimisme. Mensenmassa’s liepen uit voor feesten, inhuldigingen en optochten. De industrialisatie zette door, elektromotoren deden het tempo van de machines opzwepen en de samenleving versnelde in een ras tempo.Naast angst voor zedeloosheid en verwildering door het toenemende aanbod van bioscopen en danstenten was er een angst voor de superioriteit van andere rassen. De ‘zwarte’ jazzmuziek die in de jaren 1920 opkwam, met Josephine Baker als schitterende ster, was onfatsoenlijk en geestelijken waren bang voor verzet en onverantwoordelijkheid. De groeiende massaconsumptie en verstedelijking in een tijd waarin ook vrouwen kortere rokken gingen dragen, rookten en met hun pagekapsels meer en meer op mannen gingen lijken, had behoefte aan lokale helden. De Tilburgse Peerke Donders, die van een arme weverszoon uitgroeide tot een priester met een internationale missie, was het antwoord daarop.

Toen het standbeeld in 1926 werd onthuld kwam er een enorme mensenmassa op af. Mgr. Diepen uit Den Bosch huldigde het beeld in. Een jaar daarvoor, in 1925, kreeg de beeldhouwer Johannes Petrus Maas (Haarlem) de opdracht voor dit beeld. Hij verbeeldde Donders in priestergewaad, met aan zijn linkerhand een geknielde creool. Het beeld werd in brons gegoten bij P.G. du Chateau en Zonen in Schiedam. Vervolgens werd het standbeeld ‘in eeuwig durend onderhoud’ overgedragen aan de gemeente aan burgemeester Vonk de Both. De sokkel bevat een ingemetselde oorkonde.

Naast dit standbeeld aan het Wilhelminapark heeft Tilburg nog meer tastbare herinneringen aan Peerke Donders. Zo kennen we het kruiswegpark in het Peerke Donders Park, het stenen monument voor café Peerke Donders, de kapel, het fraterhuis aan het Kardinaal de Jonghplein, diverse schilderijen, museale objecten, relikwieën, devotionalia en diverse glas-in-loodramen. Wanneer we alle gedenktekens van Peerke Donders in chronologische volgorde zetten dan zien we iets opvallends: alle objecten werden geplaatst in de jaren 1920 en 1930. Niet alleen in Tilburg, maar ook in Sint Michielsgestel en in Paramaribo was er sprake van devotie.

Stadscollectie Tilburg / Stadsmuseum Tilburg

1923 Inzegening kapel Peerke Donders

1929 Wonder van Lowieke Westland

1931 Reconstructie geboortehuisje Peerke Donders

1933 Houten kruis op eerste graf Petrus Donders. Werd in 1938 vervangen door een stenen kruis.

1933 Monument op geboortegrond Peerke Donders

1934 Fraterhuis Petrus Donders Kardinaal de Jonghplein

1935 Plaatsing beeld in Sint Michielsgestel (heldhaftig, als knecht van God gediend)

1936 Plaatsing kruisweg Peerke Donders Park

1937 Openluchtspel Peerke Donders

1938 Stenen kruis ter vervanging van houten kruis in Suriname.

Geconstateerd kan worden dat er talloze beelden van Peerke Donders geplaatst zijn in het Interbellum, een tijd waarin de samenleving versnelde én veranderde. Een monument dat voor de eeuwigheid bedoeld is, moet dus ook zijn betekenis hebben in de hedendaagse tijd. Wat vandaag de dag veranderd is, is de devotie en de homogene katholiciteit van Tilburg. Wat hetzelfde is gebleven is een samenleving op drift waarin maatschappelijke verhoudingen ter discussie staan.

Fotografie objecten Jan van Oevelen