Ontwikkelingen van leesonderwijs en leesplanken in Tilburg

IK KIM SIM. PIRKE HÖSKE KWÈÈK

De Tilburgse frater Caesarius Mommers wordt de ‘leesvader’ van Nederland genoemd. Hij is bepalend geweest voor het leren lezen in Nederland en België. Van januari tot en met maart 2019 is in het Tijdlab in de gloednieuwe Bibliotheek Tilburg LocHal te zien hoe groot de invloed van Caesarius was én is er een uitgebreid programma aan activiteiten.

Het leesonderwijs en de Fraters van Tilburg zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. In meer dan 150 jaar ontwikkelden de fraters diverse lesmaterialen, zoals letterkasten, leesplanken, lesmethoden en leesboekjes. Frater Mommers ontwikkelde een leesmethode die voortdurend werd aangepast aan de eisen van de tijd. Zo transformeerde ‘Boom, roos, vis’ (1960-1961) naar ‘Ik, Kim, Sim’ (2014). Meer dan 10 miljoen kinderen in Nederland en België leerden lezen met de methode van de Tilburgse frater Mommers. Hij wordt de ‘Leesvader van Nederland’ genoemd.

Van januari tot en met maart zijn er onder andere rondleidingen te volgen in het museum van de Fraters van Tilburg aan de Gasthuisring. Dit museum belicht de ontwikkeling van onderwijs door de Fraters in binnen- en buitenland. Onderwijzers van nu verzorgen lezingen in het Tijdlab, Ivo de Wijs komt een presentatie houden, er is een kleine tentoonstelling van leesplanken, waaronder ook Tilburgse varianten. Tijdens speciale bijeenkomsten wordt gekeken naar de uitingen van identiteit van verschillende culturen door middel van de leesplanken die zij gebruiken.

In het Tijdlab op de eerste verdieping van de Bibliotheek LocHal zijn workshops te volgen, waarin je je eigen leesplank maakt. De Stichting Tilburgse Taol begeleidt de werkplaats. En er zijn workshops van TilburgsAns en Et Schreefateljee.

Dit project is een samenwerking tussen het TijdLab, Stichting Tilburgse Taol, de Fraters van Tilburg en TilburgsAns en wordt mede mogelijk gemaakt door Erfgoed Tilburg, Stichting Jacques de Leeuw en het Boekenschop.

Toevoeging april 2019:

Dit project is afgelopen. Verschillende onderdelen vormden samen een uitgebreid geheel rondom leesonderwijs en leesplanken.

Over de rondleidingen
Het leesonderwijs en de Fraters van Tilburg zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. In meer dan 150 jaar ontwikkelden de fraters diverse lesmaterialen, zoals letterkasten, leesplanken, lesmethoden en leesboekjes. Frater Caesarius Mommers begon zijn loopbaan op de parochieschool in de Tilburgse Noordhoek. Hij ontwikkelde een leesmethode die voortdurend werd aangepast aan de eisen van de tijd. Dit verhaal en nog veel meer was te zien en te horen in het museum aan de Gasthuisring, waar een van de fraters een rondleiding verzorgde.

Over de lezing over identiteit
Op 5 februari 2019 gaf professor Jos Swanenberg een lezing over het (Brabantse) dialect en identiteit in het TijdLab in de LocHal. De Brabantse identiteit, bestaat die wel?
Jos Swanenberg is Tilburger, Brabander, Nederlander…wat willen we daar eigenlijk mee zeggen? Onze identiteit hangt sterk samen met onze komaf, de omgeving waar we vandaan komen. Koningin Máxima heeft ooit gezegd dat de Nederlandse identiteit niet bestaat, net zomin als de Nederlander of de Argentijn. Om iemands identiteit zijn namelijk geen hekken te plaatsen.
Hoe zit dat dan met de Brabantse identiteit, met zijn zachte g, carnaval en worstenbrood? In de lezing ging Jos Swanenberg in op de vraag hoe taal en cultuur in Noord-Brabant onze identiteit vormen, ook bij nieuwe en jonge Brabanders. Jos Swanenberg (Gemert 1968) is hoogleraar Diversiteit in Taal en Cultuur in Brabant aan de Universiteit van Tilburg en werkt daarnaast als adviseur en redacteur voor de stichting Erfgoed Brabant in ’s-Hertogenbosch. Hij publiceerde diverse boeken en artikelen over taal, cultuur en identiteit.

Over het Nuuw Leesplèngske
In het Tijdlab werd met alle Tilburgers een nieuw leesplankje samengesteld. Het originele Tilburge leesplèngske is alweer meer dan twintig jaar oud. Het werd midden jaren ‘90 van de vorige eeuw samengesteld door het bestuur van de Stichting Tilburgse Taol. De gekozen woorden en de afbeeldingen zijn traditioneel. Hoewel het leesplankje nog steeds veel verkocht wordt, vinden we het toch tijd worden voor een Nuuw Tilburgs Leesplèngske. Tijdens presentaties en workshops werd toegewerkt naar nieuwe woorden voor een moderne versie van het Tilburgs leesplèngske. Ook werd gezocht naar een nieuwe illustrator. Ruben de Bruijn werd daarvoor gekozen.

Over de lezing door Sjak Rutten
Als onderwijzer op de Heilig Hartschool in de Noordhoek leerde Caesarius Mommers de jongens van de eerste klas lezen. Hij vond dat kinderen niet goed leerden lezen met de methode waarmee hij moest werken. Hij ontwikkelde zijn eigen methode Zò leren lezen, die in 1960 werd uitgegeven door uitgeverij Zwijsen, toen nog de uitgeverij van de Fraters van Tilburg die het katholieke onderwijs al een eeuw van leermethoden voorzag.
De onderwijskundige kwaliteit van Zò leren lezen viel ook op buiten het katholieke onderwijs, maar de methode werd te katholiek gevonden. Daarom bracht Zwijsen in 1963 een neutrale versie uit onder de titel Veilig leren lezen. Deze methode bereikte binnen tien jaar een marktaandeel van negentig procent. Ook op dit moment leren nog vier van de vijf kinderen lezen met Veilig leren lezen, dat nu begint met de woorden ik – kim – sim.
Sjak Rutten promoveerde op 19 februari 2019 op de biografie van Caesarius Mommers (1925-2007) met de titel De leesvader van Nederland. In zijn lezing op 12 maart vertelde hij over het leven en werk van frater Caesarius Mommers. Hoe groeide hij op in het Tilburg van het rijke roomse leven? Hoe past Veilig leren lezen in de onderwijstraditie van de fraters? Wat veranderde er in het kloosterleven tijdens het leven van frater Caesarius? En waarom is Veilig leren lezen zo succesvol geworden, uitgerekend op het moment dat de fraters zich door vergrijzing uit het onderwijs moesten terugtrekken?