De verhalen achter Armhoefse straatnamen: een verslag van de wandeling

Name: Stadsmuseum Tilburg
Price range: $

Wie was Van der Stel? Wat zijn de verhalen achter de personen Van Heutsz, J.P. Coen en Maetsuycker? Het zijn mannen die je in de straatnamen van de wijk Armhoefse Akkers tegenkomt. Mannen die een belangrijke rol speelden in de Nederlandse koloniën. Maar waarom koos de gemeente bij de bouw van deze wijk voor straatnamen met een koloniale achtergrond?

Historicus Hans van den Akker legde het op 12 september 2023 uit tijdens een wandeling door Armhoef. Hans is conservator van Museum Bronbeek in Arnhem, het rijksmuseum over het Nederlandse koloniaal-militaire verleden. Tijdens de wandeling vertelde Hans over de levenslopen van de historische personen achter de straatnamen en gaf een tijdsbeeld van de eerste helft van de vorige eeuw en plaatste dat in een historisch kader.

Ruim twintig wijkbewoners en andere geïnteresseerden liepen mee en luisterden (af en toe lichtelijk gruwend) naar de verhalen die Nederland veel rijkdom hebben gebracht, maar ten koste van wat?

De wijk Armhoef is in de jaren ’30 van de vorige eeuw gebouwd. De meeste namen zijn in die periode gegeven aan de ontstane straten. In de keuze van de namen zie je de VOC-tijd terug. Het grote koloniale gebied van Nederland is niet (alleen) verworven door handel en diplomatie, maar vooral door oorlog. In de jaren ’30 zal er nog trots zijn gevoeld voor Van Heutsz en Van Imhoff. Maar tijden zijn veranderd en de visie op deze historische mannen kan meer duiding gebruiken. Laten we er eens een paar bekijken.

James Loudon is naamgever van de Loudonstraat. Meteen valt al de uitspraak op: in Armhoef wordt de naam uitgesproken met een oe-klank (‘loedon’), terwijl het met een au-klank hoort (‘laudon’). Loudon was de zoon van een suikerplantagehouder. Hij werkte zich op tot gouverneur-generaal met veel gezag. Hij startte de Atjehoorlog met een eerste expeditie in 1873, wat uitliep op een fiasco. De tweede expeditie liep van 1873 tot 1913. Beide expedities leidden tot zeer veel doden, mogelijk tot 200.000. In 1884 werd Loudon in Nederland verheven tot de adelstand en hij was drager van het grootkruis in de Orde van de Eikenkroon.

Gustaaf Willem van Imhoff trad in dienst van VOC en werd in 1736 benoemd tot gouverneur van Ceylon en kwam later in Batavia terecht, waar een zeer grote groep Chinezen werkte op de koffie- en suikerplantages. Door instorting van die markt raakten deze Chinezen werkloos. Door geruchten dreigde een opstand , waarna een grote slachting onder mogelijk 10.000 Chinezen ontstond. Van Imhoff heeft zeer waarschijnlijk een rol gespeeld in de beslissing tot deze slachting.

Het verhaal van Antonie van Diemen speelt ook in de VOC-tijd. Hij was werkzaam in Maleisië en was betrokken bij de oorlog van Malaka (een stad aan de zuidwestkust van Maleisië). Zijn tactiek was het uithongeren van de bevolking. Een derde van de bevolking stierf daaraan (ca. 7000 mensen), waarna hij de stad redelijk eenvoudig kon innemen.

En zo gaat het maar door. Daendels liet als gouverneur-generaal aan het begin van de 19^e eeuw een weg aanleggen over de volle lengte van Java, De Grote Postweg. Reden: de verplaatsing van militaire troepen. Tijdens de bouw stierven naar schatting 12.000 dwangarbeiders. De stinkend rijke Maetsuyckers leidde vele oorlogen in onder andere Ceylon, Batavia en Goa (India) en Speelman was voornamelijk actief op Celebes met strijd voeren.

Jan Maurits van Nassau stichtte Nederlands Brazilië en startte de driehoekshandel Europa – Afrika (slavenhandel) en Brazilië (suiker). Onder zijn bewind werden circa 24.000 slaven naar Brazilië verscheept. Van Nassau nam ook wetenschappers mee naar Brazilië om de natuur te beschrijven, wat een schat aan kennis opleverde. Hij stichtte het Mauritshuis in Den Haag, waar nog elke dag bezoekers met veel plezier naar kunst kijken. Maar het gebouw is wel met slavenhandel betaald….

Ik ben nou al misselijk en we hebben nog maar twee straten gehad.

- Deelneemster aan de wandeling

Wat doen deze verhalen met de inwoners van de wijk? We noteerden de volgende opmerkingen:

“Ik ben blij dat ik aan de Oisterwijksebaan woon.”

“Zoek jij nog een Maetsuycker-oompje?”

“Ik ben nou al misselijk en we hebben nog maar twee straten gehad.”

“Maar er zijn tóch straten naar deze mensen vernoemd, dus er heerste ook een positief idee over deze personen. We horen nu alleen het negatieve.”

Hans nuanceert: “We wilden destijds benadrukken dat Nederlands Indië bij ons hoorde, vandaar de keuze voor deze namen. Er was inderdaad een soort trots op de positieve uitwerking voor Nederland door de daden van deze personen, Nederland groeide er economisch door.” Het boek Revolusi van de Belgische David van Reybrouck gaat over de onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië. Van Reybrouck constateerde dat de Nederlanders in vergelijking tot andere koloniserende landen nog het meest trots zijn op hun koloniale verleden.

En de keuze voor koloniaal verleden in straatnamen was er niet alleen in Nederland! Ook in Nederlands Indië kregen straten de namen van J.P. Coen, Van Heutsz, Van Imhoff. Maar meteen na de onafhankelijkheid werden deze namen vervangen door de oorspronkelijke namen. Net zoals Jakarta, dat door de kolonisator Batavia werd genoemd, meteen weer de naam Jakarta terugkreeg na vertrek van de Nederlanders.

In De Pelgrimhoeve werd nog nagepraat en werd de vraag gesteld of de straatnamen meer uitleg behoeven. Is de toevoeging van jaartallen genoeg? Een QRcode naar meer informatie? Een digitale wandeling met extra informatie of geluidsfragmenten? Is het tijd om de mensen uit Bandung hun verhaal te laten vertellen? Welke verhalen doen er nu nog in Atjeh de ronde en wat zijn de overleveringen onder de Chinese bevolking in Jakarta? Een aantal deelnemers gaven zich op om hierover mee te denken in de toekomst.

De gemeente, Stadsmuseum Tilburg en de buurtraad danken iedereen die meegelopen heeft, en zeker ook Hans van den Akker voor zijn goede uitleg. In de toekomst worden dergelijke wandeling ook in andere wijken gelopen, waarna inwoners worden uitgenodigd mee te denken over de straatnamen en mogelijke extra informatie daarbij.