Schrijfmethoden uit collectie voormalig Scryption. Wie schrijft, die blijft!

Stadmuseum Tilburg is in het bezit van een deelcollectie van het voormalige museum Scryption, dat in 1988 zijn intrek nam in een gedeelte van het gebouw van de Eerste LTS aan de Spoorlaan, waar nu Natuurmuseum Brabant gehuisvest is.

Scryption beheerde een ruime collectie met schrijfmachines, (eerste) computers, potloden, vulpennen, balpennen en een bibliotheek op het gebeid van het schrift- en schrijfmethodes. De collectie was ontstaan uit de verzameling van de Tilburgse frater Ferrerius van den Berg. Toen in 2011 de subsidiering stopte, sloot het museum noodgedwongen de deuren. De collectie schrijfmethoden kwam in voorlopig beheer van Stadsmuseum Tilburg, evenals een leesbord van Uitgeverij Zwijsen en een schooltafeltje. Een aantal objecten ging terug naar de fraters van Tilburg, waar Ferrerius zijn verzameling begon in 1949.

Echter, slechts een zevental dozen kunnen we als Tilburgs erfgoed beschouwen, aangezien die afkomstig zijn uit de drukkerij van Uitgeverij Zwijsen. De overige verzamelde schrijfmethoden zijn afkomstig uit het hele land. Zo zijn er meters archiefdozen met boekjes van onder andere Rotterdamse en Groningse uitgeverijen. Het zou jammer zijn om deze deelcollectie zomaar weg te doen. Stadsmuseum Tilburg wil de niet-Tilburgse boekjes dan ook aanbieden aan andere musea of archieven in Nederland. Daartoe is in 2021 en begin 2022 een inventarisatielijst gemaakt. Het blijkt te gaan om ruim zevenhonderd titels, uit meer dan twaalf steden, verpakt in honderd archiefdozen!

Akte schoonschrijven

Vrijwilliger Dienie Biemans waagde zich aan deze grote inventarisatieklus. Heel vervelend werk vond ze het niet, want er zaten soms echte parels tussen. De schrijfmethodes beslaan een periode van bijna twee eeuwen en is het mooi om te zien hoe er door de jaren heen is gedacht over het handschrift en het schrijfonderwijs. Het oudste boekje dateert van 1843! ‘Leerwijze om, in eenen korten tijd, ieder, zelfs wiens hand geheel bedorven is, fraai te leeren schrijven’, zo luidt de titel. Naast nog een aantal 19^e-eeuwse uitgaven zijn de meeste methodes uitgebracht in de eerste helft van de twintigste eeuw. In die tijd was een mooi handschrift belangrijk en vroegen niet alleen de lagere school om schrijfmethoden, maar ook voortgezette opleidingen evenals kantoren om het werk daar met een schoon schrift te kunnen vervullen. In deze periode kon je zelfs een ‘akte Schoonschrijven’ behalen. Zo bevat de collectie een akte die in 1909 is behaald door J.A. Daman, van wiens hand ook veel oefenwerk in de collectie aanwezig is. Ondanks zijn prachtige handschrift staat er toch af en toe, in het rood, een kritische kanttekening.

Benieuwd naar deze persoon googelde Dienie deze heer Daman. Zou er iets van hem op internet te vinden zijn? En jawel, Johannes Arnoldus Daman werd 24 januari 1872 geboren in Middelburg, was onderwijzer in Utrecht van 1891 tot 1915 en overleed in 1968 in Rotterdam, 96 jaar oud. Het Utrechts Archief blijkt een vijftigtal tekeningen van hem te beheren. Damans vaardigheid in tekenen verklaart zijn prachtige handschrift zoals dat blijkt uit een mooi gekalligrafeerd alfabet.

Digibord

De akte Schoonschrijven bestaat niet meer, zelfs de schrijflessen in het basisonderwijs hebben minder prioriteit. In de tijd van digiborden hangen er in de meeste klassen zelfs geen schoolborden meer. Leerlingen zijn nu vaak vaardiger met het toetsenbord dan met de pen. Toch zijn er scholen die het schoolbord nog niet in de ban hebben gedaan en zijn er nog altijd leerkrachten die de letters voordoen om hun leerlingen nog leesbaar te leren schrijven. Dan gaat het misschien niet zozeer als vroeger om het ‘schoon schrijven’, maar vooral om het gegeven dat informatie die je zelf met de hand opschrijft beter beklijft.

Ontzamelen

Stadsmuseum Tilburg behoudt dus de Tilburgse schrijfmethoden die frater Van den Berg verzamelde. De overige meer dan negentig dozen hopen we onder te brengen bij andere archieven en musea in Nederland. Mochten er belangstellenden zijn na het lezen van dit artikel, dan kunnen zij zich richten tot Stadsmuseum Tilburg. Er is een uitgebreide inventarislijst beschikbaar en indien gewenst enkele scans van de gevraagde methoden. Mochten er daarnaast particulieren zijn die alsnog een akte van schoonschrijven willen behalen, dan geven we hen inzage in de Tilburgse boekjes om thuis of op school het schone schrijven te oefenen.